023 Heemstede Cultuur - De meeste mensen zullen Berkenrode kennen van het grote witte huis aan de Herenweg in Heemstede, vlakbij de afslag naar Zandvoort. Daar stond geruime tijd een bord in de tuin dat het pand te huur stond. Inmiddels niet meer. “Dat pand heet eigenlijk Westerduin en is veel later min of meer toegevoegd aan Berkenrode.
Mevrouw van Wickevoort Crommelin, bijgenaamd Ampie, vond het kasteel te groot en onpraktisch en kocht Westerduin om daar te kunnen wonen. Het is vanaf 1932 een tijd verhuurd geweest aan de familie Bomans. Godfried deed daar zijn eerste schrijversinspiratie op. Inmiddels is het weer verkocht en wordt tegenwoordig gebruikt als kantoorpand,” vertelt Jochem van Eeghen, voorzitter van het bestuur van de Stichting Berkenrode.
Verrassing
Eenmaal de oprit naast het grote witte huis voorbij, kun je naar links een weg op. Een welkomstbord meldt dat het privéterrein is en ‘niet toegankelijk voor onbevoegden’. Echter met de uitnodiging op zak, durven wij ons op het terrein te wagen en passeren een monumentaal inrijhek met twee door vazen bekroonde pijlers, een eerste teken van de rijke historie. Ingeklemd tussen de Herenweg, de Leidsevaart, de Alberdingk Thijmlaan tot bijna aan de Eykmanlaan ligt de Heerlijkheid Berkenrode.
Met bos, weilanden, een prachtige ommuurde moestuin en omzoomd door waterpartijen is het een verborgen parel in Heemstede.
Middenin de vijver, achter het huidige huis, stonden vroeger de kastelen. Het eerste kasteel werd belegerd en in 1573 is het slot bij het Beleg van Haarlem deels verwoest. Dit geschiedde tijdens de Tachtigjarige oorlog door de Spaanse troepen onder leiding van de zoon van Alva, Fadrique Álvarez de Toledo. Het herbouwde kasteel is in de nacht van 4 op 5 mei 1747 afgebrand door onvoorzichtigheid van het personeel.
Culturele bestemming
“Ik kan u het huis nu helaas niet laten zien, het wordt gebruikt door de Toneelmakerij. Ziet u, er vinden hier heel veel maatschappelijke en culturele activiteiten plaats. Het huis wordt niet meer bewoond sinds het een stichting is geworden, iets wat gebeurd is toen de overerving aan de orde kwam,” vervolgt van Eeghen. “Wij hebben als familie besloten om het huis en het landgoed intact te laten en het de bestemming te geven die het nu heeft. Er vinden veel bijeenkomsten plaats, er wordt druk gewerkt aan mooie projecten. Regelmatig worden allerlei jonge kunstenaars of musici vanuit de hele wereld hier uitgenodigd om een intensieve week met ervaren mensen in het vak door te brengen in masterclasses. En aan het eind van die week geven die jonge talenten dan een kleinschalig concert. Daarnaast genieten twee tot driehonderd mensen hier in de tuin van een openbaar concert door jong talent.”
Rijke historie
Het prachtige, ingetogen witte huis dat nu centraal op het landgoed staat, blijkt het voormalige koetshuis te zijn dat in de jaren ’30 van de twintigste eeuw is verbouwd tot woonhuis. Omgeven door oude, statige bomen staat het er prachtig bij. In de tuin op het zuiden staan aan beide kanten voetbaldoeltjes. “Als het voetbal vroeger was afgelast, kwamen mijn elftal en ik hier naartoe, want hier was het nooit afgelast!” Jochem en zijn vijf broers en zuster zijn opgegroeid in het huis. “Ik ben in de oorlog in Haarlem geboren, maar opgegroeid in Tanzania. Toen mijn ouders terugkwamen naar Nederland, zijn wij hier gaan wonen. In mijn beleving van was het hier toen allemaal maar klein in vergelijking met Afrika. Maar nu weet ik dat Berkenrode voor Nederlandse begrippen best wel groot in omvang is.” Al wandelend verhaalt Van Eeghen over de immens rijke historie van de Heerlijkheid. En vallen we van de ene in de andere prettige verbazing.
‘Amateurdiplomaat’
Ik kan me niet bedwingen en stel de vraag: “De Van Eeghenstraat en Van Eeghenlaan in Amsterdam, heeft uw familie daar iets mee te maken?” Jochem fronst nadenkend en antwoordt: “Onze familie heeft sinds ruim 350 jaar een koopmanshuis, Van Eeghen & Co. Met een paar zeilschepen werd gehandeld over de wereld en werd langzaam een welvarend handelshuis opgebouwd. Christiaan Pieter van Eeghen was met andere welvarende particulieren verenigd in bouwonderneming ‘Willemspark’. Zij hebben in de 19e eeuw het stuk land gekocht dat later het Vondelpark is gaan heten. Dus ja, die straten zijn vernoemd naar een voorouder.” Jochem van Eeghen blijkt een wandelende encyclopedie en erudiet verhalenverteller.
Hoogwaardig bezoek
Na deze zijsprong hervat hij over Berkenrode. “In dit huis hebben veel bijeenkomsten plaatsgevonden. Mijn vader was twaalf jaar lang honorair consul van Nederland in Dar-Es-Salaam, Tanganyika, het latere Tanzania, en hij was bevriend met Julius Nyerere, de latere eerste president van Tanzania. Deze kwam hier op uitnodiging van het Koningshuis naar toe met zijn gevolg voor een staatsbanket en zij verbleven op Berkenrode. Dat moeten toen zo ongeveer de eerste donkere mensen zijn geweest die in Heemstede zijn waargenomen. Ze kwamen hier in westerse kleding, wat ze echter niet stond voor een staatsbanket. Dus mijn moeder had bedacht, dat ze eigenlijk in hun eigen traditionele Afrikaanse kledij het beste voor de dag zouden komen. Ze sprong in haar 2CV (Lelijke Eend, red.), reed naar de V&D, kocht de halve afdeling met de prachtigste gordijnstoffen leeg en kwam diep doorgezakt in de vering weer terug. Vervolgens belde zij een groep vriendinnen met de mededeling ‘Jullie aanwezigheid is de komende 24 uur gevorderd in Staatsbelang’ en zo werd de garderobe van de Tanzaniaanse mensen gecreëerd. Op de avond van het banket werden de bezoekers opgehaald door een karavaan auto’s, onder begeleiding van een groep Marechaussees op de motor. Ik hoor het Philip Bloemendaal, van het journaal toentertijd, nog zeggen: ‘Daar arriveert de Tanzaniaanse delegatie in hun traditionele klederdracht, in alle pracht en praal…’
“Mijn vader had goede betrekkingen met zowel Amerikaanse als Russische diplomaten. In de tijd dat de kernwapens een heet hangijzer waren geworden, ik meen de jaren tachtig, zijn hier op Berkenrode meerdere geheime bijeenkomsten geweest tussen vertegenwoordigers van beide wereldmachten, waaronder de echtgenote van Jimmy Carter. Mijn vader was enorm gekant tegen kernwapens en spande zich als ‘amateurdiplomaat’ enorm in om de partijen om de tafel te krijgen teneinde een allesverwoestende oorlog voor te zijn. Er verschijnt binnenkort een publicatie van historicus en hoogleraar Giles Scott-Smith over deze zaken, die zal zijn onderzoek daarnaar binnenkort afronden.”
Heerlijkheden
Onze regio is rijk aan voormalige buitenhuizen, lustoorden en Heerlijkheden. Berkenrode is een goed verstopte Heerlijkheid in de bebouwde kom van Heemstede en was vroeger zelfs een eigen gemeente. De enorm rijke historie, waaronder ook de recente, is zeker een boek en misschien wel een encyclopedie waard. Na de wandeling over de landerijen, door de moestuin en het bos wordt ons toch nog een rondleiding door het huis gegeven. De historie binnen is ongekend. De inmiddels 74 jarige voormalig conceptbedenker van ‘Jonge mensen op weg naar het concertpodium’, nog steeds cellist en voorvechter van cultuur Jochem van Eeghen, blijft vertellen. Over de schilderijen, de verbouwing van het huis, zijn jeugd op Berkenrode, een onuitputtelijke en eindeloze stroom aan informatie die helaas niet in dit artikel past. Ten slotte: “Berkenrode is toe aan een upgrade. De stichting heeft wel wat inkomsten, uit de paarden en de stal op het land bijvoorbeeld. We zijn plannen aan het maken om drie lage houten huizen in overleg met de overheid op het landgoed te laten bouwen en bijvoorbeeld in erfpacht te verkopen. Het onderhoud is duur, de upgrade komt daar bovenop. Maar we zullen er alles aan doen om Berkenrode in goede staat te houden.”
Voor een kort, doch overzichtelijk verhaal raadplege men de website https://www.heerlijkheidberkenrode.nl
Foto's en Tekst
Onno van Middelkoop