Deel 2/2
Verzamelaar van wapens, kunst en boeken
‘Ridder Hadrianus Pauw, Heer van Heemstede, is onder geleerden en belangstellenden bekend om zijn beroemde bibliotheek, die de reputatie heeft één van de meest opmerkelijke in Europa te zijn om zijn verscheidenheid aan gedrukte boeken’. Aldus de Franse priester Louis Jacob in zijn ‘Traité des plus belles bibliothèques’ uit 1644.
De ‘Bibliotheca Heemstediana’ kon dus blijkbaar concurreren met de Europese top onder de bibliotheken. In een halve eeuw van verzamelen heeft de bibliofiele Pauw een uiterst kostbare collectie van 16.000 boeken bijeengebracht.
De bibliotheek was het privédomein van de ambachtsheer-staatsman en was in de bovenvertrekken van zijn Heemsteedse pronkslot ondergebracht.
Pauw schafte niet alleen eigentijdse werken aan, maar kocht ook antiquarische boeken uit vorige eeuwen en verzamelde een uitgebreide serie bijbels. Hij was ook een kaartenverzamelaar. Grote aardrijkskundige werken van Johan Blaeu, Gerard Mercator en Abraham Ortelius ontbraken niet. In 1641 werden door Leeghwater de eerste exemplaren van diens bekende ‘Haerlemmer-Meer-Boeck’, een soort draaiboek voor de bedijking en drooglegging van het Haarlemmermeer, aangeboden aan prins Frederik Hendrik en Adriaan Pauw. Talrijke kaarten zijn ook in opdracht van Pauw gemaakt, zoals die van Balthazar Floriszoon van Berckenrode.
De erfgenamen van Adriaan Pauw besloten na zijn dood om de rijke bibliotheek te verkopen en uit de opbrengst het te bouwen marmeren praalgraf in de kerk te bekostigen. Al binnen drie maanden na zijn overlijden is de ‘Bibliotheca Heemstediana’ ontmanteld en naar Den Haag overgebracht. Een gelukkige omstandigheid was dat er een veilingcatalogus was opgesteld. De boeken werden afzonderlijk bij opbod verkocht bij veilinghuis Hendrik de Swaef, gevestigd onder de galerij op het Binnenhof.
Titelblad van de catalogus van de bibliotheek van Adriaan Pauw, 1654.
De Tulpomanie
De weerspiegeling van de rijkdom van Adriaan Pauw kwam niet alleen tot uitdrukking in zijn boekenverzameling. Hij was een kind van zijn tijd die zijn door de handel verworven kapitaal belegde in zijn heerlijkheden, maar vooral ook in zijn Slot. Hij trachtte de welstand van de Franse en Engelse aristocratie na te bootsen. Als zodanig is hij een prototype van het verschijnsel van de aristocratisering van de stedelijke regenten in de Republiek. De aanleg van een tuin met sier- en vruchtbomen en een tulpenbed pasten in deze mode. Om er een siertuin op na te houden moest men zeer vermogend zijn. Het was in feite een ‘verzameling’ van kostbaarheden. Tulpen behoorden tot de meest begeerde en duurste verzamel- en prestigeobjecten. De tulp had in zijn tijd een magische uitwerking op investeerders. De tulpenbollen kregen een waarde als geldbelegging. Dit leidde in de jaren dertig van de 17de eeuw tot de tulpenwindhandel ofwel tulpomanie. Er werden waanzinnige prijzen betaald voor een enkele tulpenbol. Rijke mensen zetten hun vermogen op het spel. In de herfst/winter van 1636-1637 liepen de prijzen enorm op. De catastrofe voltrok zich in februari 1637. De prijzen duikelden diep.
De eerste tulpencatalogus ter wereld, 1612,
Emmanuel Sweerts.
Het grafmonument van Adriaan Pauw
Adriaan Pauw stierf in 1653 in Den Haag. In opdracht van de erfgenamen is in het koor van de Oude Kerk in Heemstede een grafmonument voor hem en zijn tweede echtgenote Anna van Ruytenburgh opgericht. Zijn vrouw was reeds in de kerk van Heemstede begraven. Onder de vloer van het koor bevindt zich de grafkelder. Hierin vonden ook kinderen en kleinkinderen van de echtelieden een laatste rustplaats. Er is dus echt sprake van een familiegraf.
Dat hij zich hier heeft laten begraven, zegt wel iets over de verknochtheid van Adriaan Pauw aan zijn heerlijkheid. Hij was immers afkomstig uit de Amsterdamse regentenklasse en heeft in Den Haag de hoogste treden van de politieke ladder beklommen. In zo’n situatie ligt een eervol graf in Amsterdam of Den Haag toch meer voor de hand.
Het grafmonument is gemaakt door de Amsterdamse architect en beeldhouwer Pieter de Keyser, zoon van de beroemde Hendrick de Keyser.
Grafmonument van Adriaan Pauw in de Oude Kerk in Heemstede. Bovenop het witmarmeren grafmonument bevinden zich twee wenende engeltjes. Het is versierd met de familiewapens in het midden en met de wapens van zijn bezittingen aan de beide randen.
Erbovenuit steekt een koperen tulp.
De erfenis
Na zijn dood werd het bezit van Adriaan Pauw verdeeld onder zijn twee zonen. Gerard werd Heer van Heemstede, Adriaan jr. van Bennebroek. Die regelde ook dat er in zijn heerlijkheid een eigen hervormde kerk kwam te staan, aan de Binnenweg in Bennebroek, en dat het een eigen hervormde gemeente werd. De beide heerlijkheden bleven bestaan tot de Franse tijd (1795-1813).
In 1809 werd het Slot aangekocht door Jan Dolleman, schout en secretaris van Heemstede. Hij begon met de sloop van het kasteel. Na zijn overlijden voltooide zijn weduwe de sloop en verkocht de grond aan de vorige eigenaar. In de vorige eeuw werden de terreinen met opstallen verkocht aan de gemeente Heemstede. De gebouwen op het voorplein zijn gerestaureerd en hebben als cultureel centrum een waardige bestemming gekregen.
Bronnen
H.W.J. Boer et al. (red. Hans Krol), Adriaan Pauw (1585-1653) staatsman en ambachtsheer, Heemstede 1985.
J.W. Groesbeek, Heemstede in de historie, Heemstede 1972.
Sam Segal, De tulp verbeeld, Hollandse tulpenhandel in de 17de eeuw, Amsterdam 1992.
Diederik Aten (red.), Leeghwater en het Haarlemmermeer, Edam 2009.
https://ilibrariana.wordpress.com
Hillebrand de Lange
